Korte verhalen

Een les ondernemen uit de 19e eeuw

In een bijzonder museum in Bristol (V.S.) dook ik in de geschiedenis van het wedstrijdzeilen, maar ook in de geschiedenis van een industriële onderneming: het museum van de Herreshoff Manufacturing Company.

De Herreshoff Manufacturing Company werd gerund door twee broers: John (1841-1915) en Nathanael (1848-1938). John verloor al heel vroeg het zicht in een van zijn ogen door glaucoma. Tot overmaat van ramp, verloor hij tijdens een stoeipartij met een van zijn broers op zijn vijftiende ook zijn andere oog. Hij moest verder blind door het leven. Zijn ruim zes jaar jongere broer Nathanael verving toen zoveel mogelijk zijn ogen. Zo gingen ze bijvoorbeeld veel samen zeilen en dan vertelde Nathanael wat John moest zien. Overigens werd Nathanael op die manier al op hele jonge leeftijd een uitstekende stuurman.

Kort voordat John blind werd, was hij begonnen met het bouwen van een zeilboot. Hoewel hij door het verlies van zijn ogen depressief werd, slaagde hij er toch in het jacht af te bouwen. Het was een goed schip en hij kreeg meer orders, zodat hij kon doorgaan met de productie van jachten en commerciële schepen. Broer Nathanael ging werktuigbouwkunde studeren aan de gerenommeerde universiteit MIT. Als ingenieur bouwde Nathanael daarna een mooie carrière voor zichzelf op, maar John bleef hem vragen terug te komen naar Bristol. Uiteindelijk stemde Nathanael daarin toe en werden zij gelijkwaardige partners in de Herreshoff Manufacturing Company. Nathanael, die zijn broer goed kende, had daarbij twee voorwaarden gesteld. Ten eerste zouden ze hun producten altijd zo goed mogelijk maken en ten tweede zouden ze nooit met geleend geld werken en alles boter-bij-de-vis afrekenen.

Het tweemanschap functioneerde voortreffelijk. John had ondanks, of juist dankzij, zijn handicap hele scherpe zakelijke instincten ontwikkeld en Nathanael was niet alleen een creatief, maar ook een zorgvuldig ingenieur, met groot gevoel voor detail. Vooruitstrevend als zij waren, bouwden zij ‘Stiletto’, een stoomboot, die het tot dan toe snelste stoomschip in een rechtstreekse krachtmeting wist te verslaan. Dat leidde tot de bouw van veel stoomboten voor de marine en de commerciële sector.

Rond 1890 bouwden zij ‘Gloriana’; een zeiljacht, dat dusdanig succesvol was, dat velen van de rijken uit het nabijgelegen Newport ook bij hen een schip wilden bestellen. Het absolute commitment aan kwaliteit sprak deze klandizie aan en zorgde er ook voor, dat de firma uitstekende vaklieden in dienst kreeg en kon houden. Mensen die trots waren op het bedrijf waar zij werkten, trots op hun eigen vakmanschap en trots op de producten, die zij met elkaar tot stand brachten.

Uiteindelijk had het bedrijf 300 van dit soort ambachtsmensen in dienst. Nathanael, inmiddels vooral bekend als Captain Nat, en John kenden al hun mensen en staken hun waardering niet onder stoelen of banken. Zo hadden zij speciaal voor hun werknemers een huis laten bouwen met een sociale functie, waar ze konden lunchen, een keutje konden leggen en zich bij het bedrijf thuis konden voelen.

Nathanael was enorm betrokken bij de productie en de bedrijfseconomische kant was in perfecte handen bij John, die op basis van een heldere omschrijving binnen een zeer kort tijdsbestek verbindende prijzen kon afgeven voor de bouw van vaak complexe schepen.

Nathanael maakte zijn ontwerp aan de hand van een halfmodel. Een blok hout, dat hij met schaven en schuren de vorm gaf van de romp die hij wilde maken. Dat halfmodel werd dan met een slim apparaat afgetast, zodat er tekeningen van gemaakt konden worden, die dan weer dienden voor het maken van mallen en spanten en voor het interieurontwerp. Daarmee hield het echter voor Nathanael niet op. Hij was ook een voortreffelijk ingenieur, die het beste uit nieuwe technieken en materialen kon halen. Hij maakte ook fouten, maar hij erkende die, zodat hij ze slechts één keer maakte. Zo bleek de New York 90 niet stijf genoeg te zijn. De 30 was dat vervolgens wel en de vele America’s Cup boten, die zij daarna bouwden, hadden op de spanten diagonale verstijvingen, waardoor de schepen licht en stijf waren.

Nathanael liep minstens twee keer per dag over de hele werf en door de werkplaatsen en zoals hij zijn mensen kende, was hij ook tot in de kleinste details vertrouwd met zijn product. Omdat hij met vakmensen werkte, had hij respect voor hen en zij voor hem, zodat er, ondanks de duidelijke hiërarchie, een constructieve dialoog gevoerd kon worden.

In 1903 bouwde Herreshoff de ‘Reliance’, het grootste jacht dat ooit de America’s Cup verdedigde. Dat was het enige doel waar het schip voor gebouwd werd. Het extreme ontwerp was tegelijkertijd het toenmalige hoogtepunt van de waanzin van de strijd om deze trofee. De boot was gebouwd met een loden kiel, een koperen romp en met aluminiumdelen in het dek. Dat betekende, dat de boot zichzelf door elektrolyse begon op te vreten vanaf het eerste moment dat zij in het zoute water werd gelegd. De boot heeft de drie wedstrijden, die zij voor de Cup moest varen, gewonnen; missie volbracht. De Reliance heeft toen nog een klein jaar op de kant gestaan en is daarna gesloopt. De sloopopbrengsten waren begroot bij de budgettering van het project.

Het ’Reliance’ project draaide om een schip, dat ook vandaag nog dusdanig tot de verbeelding spreekt, dat er zowel in Duitsland als in Bristol zelf (therelianceproject.com) wordt gewerkt aan een schaalmodel.

Aan het model van de Reliance kun je in alle details van de constructie zien, hoe Nathanael en zijn mensen overal de grenzen wisten te vinden om met een zo laag mogelijk gewicht sterk en stijf te kunnen bouwen, zodat de boot met zoveel mogelijk ballast in de kiel zou kunnen varen en daardoor meer tuig zou kunnen voeren. De constructies van romp, mast, beslag en zeilen werden allemaal in eigen huis uitgevoerd en waren op alle gebied baanbrekend en toonaangevend. De Engelse uitdagers hadden met de ‘Shamrock’ nooit een schijn van kans.

Het succesvolle partnerschap van de broers eindigde in 1914, toen John een order accepteerde van de Russen op basis van financiële condities, die indruisten tegen de oorspronkelijke afspraken van de broers. Nathanael weigerde de deal te aanvaarden en John verliet het bedrijf. Hij overleed veertien dagen later. De order zou waarschijnlijk nooit afgenomen en betaald zijn. De onderneming heeft nooit meer dezelfde bloei gekend.